รีวิว มนต์รักทรานซิสเตอร์
ตลอดชีวิตของมนุษย์ คงมีบ่อยครั้งที่เรามักจะลืม ภาพยนตร์ที่เคยดู ดนตรีที่เคยฟัง หรือหนังสือที่เคยอ่าน ท่ามกลางภาพยนตร์ ดนตรีหรือหนังสือหลายหมื่นชื่อที่ผ่านหูผ่านตาเรามาทั้งชีวิต คงมีไม่บ่อยนักที่ชื่อสักชื่อจะติดตรึงอยู่ในความทรงจำของเราจน “ลืมไม่ลง” และสำหรับผมหนึ่งในชื่อนั้นมี ‘มนต์รักทรานซิสเตอร์’ รวมอยู่ด้วย
ภาพยนตร์ ‘มนต์รักทรานซิสเตอร์’ ออกฉายครั้งแรก เมื่อปี พ.ศ. 2544 เป็นผลงานการกำกับของ เป็นเอก รัตนเรือง ที่พูดถึงความ ‘ไทย ๆ’ ได้อย่างเฉียบคมที่สุดเรื่องหนึ่ง ไม่เพียงแต่ภาพยนตร์เท่านั้น ในส่วนที่เป็นวรรณกรรมไทยฝีมือของ วัฒน์ วรรลยางกูร นักเขียนจากเมืองลพบุรี หนังไทยเก่าน่าดู ก็นับเป็นผลงานที่ได้กรีดเฉือนหัวใจคนอ่านไม่แพ้กัน
เมื่อหยิบ ‘มนต์รักทรานซิสเตอร์’ มาดูอีกครั้งในวันนี้ สายตาของคุณที่มองเห็นปัญหาภาพใหญ่ของสังคมไทย ไม่ว่าจะเป็นเรื่องชนชั้น เรื่องช่องว่างระหว่างสังคมเมืองและชนบท จะถูกตัวหนังอธิบายได้อย่างแยบคายว่าทำไมในช่วงกลางเดือนเมษายน ถนนทุกสายจาก กทม. มีคนนับล้านมุ่งหน้ากลับไปหาไออุ่นที่บ้านในช่วงเวลาสั้น ๆ
และในรอบสัปดาห์นั่นเอง ถนนสายเดียวกันก็พาพวกเขาบ่ายหน้ากลับมายังกรุงเทพเมืองฟ้าอมร เพราะว่าตลอดหลายสิบปีด้วยกันที่กรุงเทพฯ เป็นภาพใหญ่ที่ครอบคนไทยว่า ‘ที่มีคือความเจริญ’ รออยู่
‘มนต์รักทรานซิสเตอร์’ เป็นภาพยนตร์ที่เล่าเรื่องของ ‘แผน’ รับบทโดย ต๊อก-ศุภกรณ์ กิจสุวรรณ หนุ่มบ้านนอกชอบร้องเพลงตามงานวัด ที่ได้พบรักกับ ‘สะเดา’ รับบทโดย อุ้ม-สิริยากร พุกกะเวส ดูหนัง
รีวิว มนต์รักทรานซิสเตอร์
ในความสัมพันธ์ช่วงแรกของทั้งคู่ ‘วิทยุทรานซิสเตอร์’ ของขวัญแต่งงานที่แผนมอบให้กับเมียรัก ถูกหยิบยกมาเป็นตัวแทนของความปรารถนาที่จะครอบครองในสิ่งที่ตนไม่เคยสัมผัส สำหรับแผน เสียงเพลงจากทรานซิสเตอร์ คือเครื่องเตือนใจถึงความฝันที่เขามี ส่วนในมุมของสะเดาวิทยุเครื่องนี้ไม่ต่างกับความรักอันงดงามที่เธอถวิลหามาตลอดชีวิต
นับตั้งแต่สมัยโบราณ มีชายไทยจำนวนไม่น้อยที่ชีวิตพลิกผันเพราะการเกณฑ์ทหาร หลายคนต้องทิ้งชีวิตที่กำลังลงหลักปักฐานได้ หรือทิ้งโอกาสสำคัญต่าง ๆ เพื่อเดินหน้ารับใช้ชาติตามหน้าที่ แผนเองก็เป็นหนึ่งในนั้น เขาต้องจำใจยอมทิ้งเมียที่กำลังตั้งท้องได้ 5 เดือนอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ณ จุดนี้ คงไม่มีใครคิดหรอกว่า เรื่องธรรมดาทั่ว ๆ ไปอย่างการเกณฑ์ทหาร จะสามารถพลิกชีวิตของชายคนหนึ่ง ให้เผชิญกับเรื่องราวที่ไม่ต่างกับการนั่งบนรถไฟเหาะ ดูหนังใหม่
ช่วงหนึ่งของภาพยนตร์ ตอนที่แผนตัดสินใจหนีทหารเข้ากรุง เพื่อไปฝึกเป็นนักร้องอาชีพดังที่ฝันไว้ ท่ามกลางชื่อเสียงเงินทองที่ประดังเข้ามาหาแผน ทำให้สะเดาตั้งคำถามว่า ทำไมแผนถึงเงียบหายและเปลี่ยนไปเช่นนี้ มิหนำซ้ำวิทยุทรานซิสเตอร์ที่เคยใช้งานได้ดีกลับเริ่มรวนอย่างหาสาเหตุไม่ได้
ในวันที่วิทยุเริ่มเก่า ก็เป็นธรรมดาที่คนมักจะมองหาเครื่องใหม่มาทดแทน แม้วิทยุเก่า ๆ เครื่องนั้นจะเคยมอบความทรงจำดี ๆ ไว้ให้ แต่เป็นธรรมชาติของมนุษย์ที่มักจะเลือกเดินไปหาสิ่งที่ดีกว่าเพื่อตัวเองเสมอ ก็เหมือนกับแผนที่นับตั้งแต่กลายเป็นศิลปินดัง เขาก็ไม่หันมาแลมองวิทยุทรานซิสเตอร์เครื่องเดิมอีกเลย จนกระทั่งวันที่ตัวเองได้รับบทเรียนครั้งใหญ่ เขาถึงรู้ว่าวิทยุเครื่องเดิมเครื่องนี้สำคัญเพียงใด มนต์รักทรานซิสเตอร์ สปอย
การดำเนินเรื่อง
‘มนต์รักทรานซิสเตอร์’ เล่าเรื่องบทเรียนชีวิตของแผน ไปพร้อม ๆ กับการเสียดสีสังคมไทยได้อย่างคมคาย อีกทั้งยังสะท้อนห้วงอารมณ์ต่าง ๆ ของตัวละคร ผ่านเสียงเพลงจากวิทยุทรานซิสเตอร์เล็ก ๆ เครื่องหนึ่ง ดูหนังไทย
วิทยุทรานซิสเตอร์ ครั้งหนึ่งเคยกระจายเสียงจากส่วนกลางของประเทศ ตอกย้ำว่าที่นี่คือเมืองหลวงเป็นศูนย์กลางของความฝัน คนหนุ่มสาวจำนวนมากจากต่างจังหวัดทิ้งความอุดมสมบูรณ์ของท้องทุ่งในบ้านเกิดมาพบกับความแร้นแค้น เร่งรีบ แข่งขันของคนเมือง มาเรียน มาทำงาน มาอุดอู้ที่นี่เพื่อจะมีความฝันอันสวยงาม เรื่องนี้ผ่ากลางตีแสกหน้าสังคมไทยหลาย ๆ ประเด็น มนต์รักทรานซิสเตอร์ สปอยหนัง
เป็นเอก รัตนเรือง กำกับภาพยนตร์เรื่องนี้ในปีที่เขาอายุ 39 ตัวผลงานมีความเป็นเมโลดราม่าอย่างถึงที่สุด มีบทเพลงที่แสนไพเราะอย่าง “ลืมไม่ลง” ของสุรพล สมบัติเจริญ มีภาพการดิ้นรนที่ดูแล้วสะท้อนสะเทือนใจในชะตากรรมของ ‘ไอ้แผน’ ตลอด 128 นาที ยั่วยวนให้คิดถึงความลักลั่นสารพัดรูปแบบที่เกิดขึ้นในบ้านนี้เมืองนี้
พล็อตเรื่อง
เป็นเรื่องราวของแผน หนุ่มบ้านนอกทำอาชีพรับจ้างไปวัน ๆ กับสะเดา สาวงามประจำหมู่บ้าน แผนนั้นเป็นคนที่ชอบร้องรำทำเพลง สร้างความสนุกสนานให้กับคนในหมู่บ้านกับวงดนตรีเล็ก ๆ ของตัวเอง ส่วนสะเดาอยู่บ้านช่วยพ่อทำสวนแตง ในทีแรก พ่อของสะเดาไม่ชอบแผนนัก เพราะเขาเป็นคนไม่อยู่กับร่องกับรอย แต่สุดท้ายทั้งสองก็ได้แต่งงานกัน
จุดพลิกผันของเรื่อง คือเมื่อแผนต้องไปเกณฑ์ทหาร ทิ้งให้สะเดาและลูกอยู่ที่บ้านตามลำพัง และในระหว่างอยู่ที่ค่ายทหาร เขาก็ได้ไปประกวดร้องเพลงลูกทุ่ง แต่เกิดเหตุการณ์เข้าใจผิดทำให้เขาต้องอยู่กินกับวงดนตรีเป็นปี ๆ โดยได้คำสัญญาลม ๆ แล้ง ๆ จากเจ้าของวงว่า หากเขาอดทน เขาจะได้เป็นนักร้องชื่อดัง ดูหนังฟรี
จุดที่โดดเด่นมาก ๆ ของเรื่องนี้ คือ หนัง ภาพยนตร์ มนต์รักทรานซิสเตอร์ ยิงเพลงเข้ามาประกอบเนื้อเรื่องเป็นจังหวะเรื่อย ๆ อย่างลื่นไหล ไม่ว่าจะเป็นเพลงของสุรพล สมบัติเจริญและนักร้องคนอื่น ๆ ซึ่งทำนองและเนื้อร้องของเพลงมันเข้ากันเสียดิบดีกับฉากของท้องทุ่ง คลองน้ำ และชนบท ในหมู่บ้านบางน้ำไหล อันเป็นที่ที่ความรักของตัวละครทั้งสองเบ่งบาน
สิ่งที่สะท้อนออกมาได้อย่างชัดเจนที่สุด ใน หนัง ภาพยนตร์ มนต์รักทรานซิสเตอร์ ก็คือเรื่องราวของโชคชะตา ที่ล้อเล่นกับคนไม่มีศักดิ์ใด ๆ อย่างแผน เขาต้องใช้ชีวิตครึ่งหลังของตัวเองหนีจากที่ต่าง ๆ ตลอดเวลา ไม่ว่าจะเป็นการหนีทหาร หนีจากวงดนตรี หนีจากไร่อ้อย หรือแม้กระทั่งจบลงที่คุก ชีวิตของเขาไม่มีที่พึ่ง เพราะเขาเป็นแค่คนซื่อ ๆ ที่ถูกหลอกง่าย และโชคก็ยังไม่เข้าข้าง มนต์รักทรานซิสเตอร์ เรื่องย่อ
หากแผนคิดทบทวนตนเองและรู้ใจตัวเองเร็วกว่านี้สักหน่อย ชีวิตคงจะไม่เล่นตลกกับเขา เพราะลึก ๆ แล้วในใจเขาต้องการกลับบ้าน และกลับไปหาคนรักของตนเอง
รีวิว มนต์รักทรานซิสเตอร์ บทสรุป
บทสัมภาษณ์ของวัฒน์ วรรลยางกูรในปี 2555 บอกเราว่า เขาตัดสินใจออกจากป่าเพราะปัญหาในพรรคที่เขาพบว่า ห้ามวิจารณ์เบื้องสูงในพรรค แบบนั้นจะต่างอะไรกันกับการห้ามวิจารณ์ศักดินาในเมืองกันเล่า นิยายมนต์รักทรานซิสเตอร์ เกิดขึ้นหลังจากที่วัฒน์สลัดคราบคอมมิวนิสต์ออกไปแล้ว นั่นคือ การตีพิมพ์ครั้งแรกในปี 2524
ตัวนิยายไม่ได้บอกเราว่าเหตุการณ์เกิดขึ้นในช่วงไหนชัดๆ แต่มีหมุดหมายสำคัญอยู่ที่สุรพล สมบัติเจริญ ที่แผนพยายามเดินตามรอยอยู่ การที่กล่าวถึงโปสเตอร์เลือกตั้ง โปสเตอร์เกี่ยวกับการชุมนุมของนักศึกษา ทำให้พอเดาได้ว่าแผนและสะเดาอาจมีชีวิตอยู่ช่วงทศวรรษ 2510 ไม่แน่ว่าจะอยู่ก่อน 14 ตุลาฯ หรือหลังจากนั้น
ทรานซิสเตอร์เป็นชื่อวิทยุที่ถือว่าเป็นกลไกสำคัญของรัฐ สมัยสฤษดิ์ ได้มีการสั่งให้ทหารผลิตเครื่องวิทยุจำหน่ายในราคาถูก รายการวิทยุเกิดขึ้นอย่างมาก เพื่อขยายสัญญาณปิดน่านฟ้าไม่ให้รายการวิทยุของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย (พคท.) แย่งชิงมวลชนไปได้ เคยอ่านเจอด้วยซ้ำว่า มีองค์กรต่างประเทศเสนอให้รัฐบาลไทยเพิ่มรายการวิทยุเพื่อการศึกษา แต่ได้รับการปฏิเสธไป ในอีกด้านก็เปิดพื้นที่ให้บริษัทเอกชนเข้าไปรับสัมปทานทำรายการบันเทิงอย่างละครวิทยุ และรายการเพลงแทน
หากศาสนาจะเป็นยาฝิ่นในสายตาฝ่ายซ้าย ละครวิทยุ เพลงรักใคร่และโฆษณาสินค้า ไม่แน่ใจว่าคืออะไร แต่ไม่ใช่พันธมิตรของมาร์กซิสต์แน่นอน สิ่งเหล่านี้มันเข้าไปอยู่ในความใฝ่ฝันและความรู้สึกนึกคิดของแผน และเป็นสื่อเชื่อมโยงเขากับสะเดา กับโลกอันทันสมัยที่พวกเขาเข้าถึงได้ เพียงแค่หมุนคลื่นวิทยุฟัง และนั่นคือความหวังอันแสนหวานก่อนที่โศกนาฏกรรมจะชุดคร่าพวกเขาออกจากกันในเวลาต่อมา มนต์รักทรานซิสเตอร์ บทสรุป
โดยรวมหนัง
ตัวหนังในอีก 20 ปีต่อมา ปรับมาจากนิยายต้นฉบับของวัฒน์ วรรลยางกูร ที่สร้างขึ้นโดยเป็นเอก รัตนเรือง ในบริบทที่ต่างออกไป แม้บอกไม่ได้เต็มปากว่าทุนนิยมเป็นผู้พ่ายแพ้ แต่ฟองสบู่เศรษฐกิจที่แตกโพละในต้นทศวรรษ 2540 ได้ล้มความเป็นไปได้ว่าไทยจะกลายเป็นประเทศอุตสาหกรรมใหม่แบบเดียวกับญี่ปุ่น เกาหลี ไต้หว้น ในทางกลับกันมันทำให้คนไทยจำนวนหนึ่งกลับมาหา “ราก” ของตัวเอง บ้างก็ไปกับอุดมการณ์ชาตินิยม (หนังบางระจัน สุริโยไท เป็นตัวอย่างที่ชัดเจน) บ้างก็กลับไปหาคำตอบที่หมู่บ้าน มนต์รักทรานซิสเตอร์เลือกส่วนหลัง
เอาเข้าจริงหนังเรื่องนี้จะว่าย้อนยุคก็ไม่ใช่ ร่วมสมัยก็ไม่เชิง โทรศัพท์มือถือ skywalk บริเวณอนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิ ได้บ่งบอกว่าหนังมันคุยกับคนในปัจจุบัน แต่หลายฉากยังไงมันก็คือ โลกในอดีตชัดๆ อย่างน้อยวิทยุทรานซิสเตอร์ อันเป็นหนึ่งในชื่อเรื่อง ก็ไม่น่าจะมีใครใช้กันอย่างจริงจังแล้วตามเส้นเรื่อง เอาเป็นว่า มนต์รักทรานซิสเตอร์คือหนังชีวิตคนชนบทแบบหนึ่งที่ไม่ได้เคร่งครัดกับช่วงเวลาก็แล้วกัน
ท่อนแรกของหนังที่ว่าด้วยชีวิตชนบทอันสดใสและงดงาม แต่กลับเป็นส่วนที่ดูน่าอึดอัด ด้วยความพยายามยัดเยียดแฟนตาซีของชนบทเข้าไปในเรื่อง เราจึงเห็นเป็ด ไก่ ห่าน หมูน้อย อยู่ตามเวทีงานวัด หลังเวทีลูกทุ่ง เพื่อขับความเป็น “บ้านนอก” ออกมาอย่างสุดขั้ว อารมณ์ช่วงนี้ทำให้นึกถึงบทสัมภาษณ์ของเป็นเอกซักที่หนึ่งที่เขาเล่าว่า เติบโตมากับเพลงลูกทุ่งมาจากพี่เลี้ยงที่เป็นคนที่มาจากชนบทอีกที ชนบทของเป็นเอกจึงเป็นภาพตัวแทนที่เขาหยิบเลือกมาปะติดปะต่อ ไม่ว่าจะเป็นงานวัด เวทีรำวง หนังกลางแปลง ฯลฯ และไม่แปลกที่ว่า เพลงประกอบไม่น้อยมาจากยุคที่เขาเด็กๆ เช่น เพลงของสุรพล สมบัติเจริญ
ขณะที่มนต์รักทรานซิสเตอร์ ฉบับนิยาย อาจถือเป็นการป่าวประกาศถึงความพ่ายแพ้ของนักสู้ฝ่ายซ้าย ขณะเดียวกันก็สะท้อนให้เห็นภาพของจินตนาการถึงหนทางข้างหน้าที่มืดมนของคนในชนบท แม้ 66/2523 จะนำคนออกมาจากป่า แต่พวกเขาก็ไม่รู้ว่าจะไปทางไหน บางคนเลือกเดินเข้าวัด บางคนกลับไปจับมือกับศักดินา บางคนเปลี่ยนตัวเองเป็น NGOs พยายามรักษาอุดมการณ์เพื่อมวลชนต่อไป มีน้อยรายมากที่ยังยึดความเป็นซ้ายอยู่ มนต์รักทรานซิสเตอร์ สนุกไหม
ในอีกด้าน ชื่อของนิยายได้เป็นการประกาศชัยชนะกลายๆ ของทุนนิยมบันเทิงในยุคสงครามเย็นอย่างตรงไปตรงมา ที่จะส่งผลมาอย่างต่อเนื่องยาวนานในสังคมไทย จนกว่าเหล่าศักดินาจะค่อยๆ สั่งสมบารมีขึ้นสู่จุดพีกในกลางทศวรรษ 2530 ที่สร้างความฝันอันสูงสุดก็คือ การจ่อจะเป็นประเทศอุตสาหกรรมใหม่ตามรอยเสือทั้งหลายในเอเชีย
ติดตามรีวิวหนังเรื่องอื่นๆของเราได้ที่ รีวิวหนังไทย
